Lebel na Pang-Akademya asin Lebel kan Kadaklan Sa Metodolohiya ni Quito (Tabang para sa Pilosopiyang Bikolnon)

Mga Metodolohiya nin Pagsiyasat

Kan Pilosopiyang Bikolnon

sa Tabang kan mga Ekspertong nangenot 

sa Pilosopiyang Filipino

Paliwanag Sosog ki Quito

Sabi ni Quito, “I believe that the psyche of the people cannot be extricated from its philosophy, whether this philosophy is formalized or not; and since every tribe has a psyche, it follows that every tribe has a philosophy.”[1]

[E]very nation or every people has a national spirit or a Volksgeist found in the corpus of myths and legends which engender attitudes, values, habits, and maxims. These are unconsciously retained and they constitute the folk wisdom of simple minds who sought after the right combination of living well, who worked out a principle of action to insure a peaceful afterlife, who formed the right attitude in order to please a Supreme deity.[2]

An ibang kaaraman o pilosopiya naibalangibog na, alagad igwa man nin iba na nakatago pa man giraray[3] na naghahalat sana na mabukasan, mabungkal asin makua. Asin pano man makukua an psyche o an kaisipan kan mga tawo? Tanganing ini makua, kinakaipuhan siyasaton an literatura ninda asin tanganing mapaluwas an saindang paagi nin pag-iisip.[4] An paagi nin pag-iisip na ini nakalaog sa sarong estruktura na iyo an nag-uugnay-ugnay o nagdudukot-dukot kan mga kaisipan nin mga tawo sa sarong lahi. Sa katotoohan, sabi nya utro, “No matter how men may differ in customs and tradition, no matter how separated they are geographically and historically, they would still be tied down underneath to a common ground which is the structure.”[5] Para ki Quito igwa nin sarong bagay na nagbubuklod sa sarong sosyodad o lugar na nagbubuo nin sarong estruktura. Inaapod nya ining espiritu, kaluluwa, o sa saiyang terminolohiya, ini iyo an volksgeist[6]. “A Volksgeist is a practical philosophy meant to be lived, not merely to be speculated upon within the confines of a classroom.”[7]

I have no qualms about using the term Volksgeist instead of “philosophy” to designate our spirit, our diwa, which characterizes the inhabitants of these seven thousands islands in the Pacific. Once we let go of our penchant for the Greek concept of philosophia, the true Filipino sipirit or diwa will emerge and may well be the seed of the future philosophical and academic thinking. We need not apologize for the use of a term with a distinct meaning, for there is a Filipino “philosophy of life,” if nothing else.[8]

Dagdag na paglilinaw pa nya:

Ang pilosopiyang Filipino para kay Quito ay maituturing na isang lahatang pananaw, isang diwa, isang paninindigan, isang pagpapakahulugang likas na Filipino na siyang nananaig sa kanyang panitikan at sining, mga pagpapahalaga, at mga ugaling-bayan; sa isang salita, isang Weltanschauung.[9]

Ano baga an Volksgeist?

This Volksgeist is neither physical nor definable. We believe that it is the philosopher’s task to discover this distinctly Filipino spirit. While this spirit cannot easily be expressed in words, it can be discerned in the Filipino sense of values which, after all, colors his actions and his attitudes… The diwa of the Filipino is a way of thinking, a manner of seeing the world, a prescription for living.[10]

            Kaya man lugod, huli igdi, makusog na boot nyang ipinahayag na:

Lubos ang aking paniniwala na ang mga Filipino ay may katutubong talino at hindi tayo nagkukulang sa likas na karunungan ng isang nilalang… Ang pilosopiya ay ang pamumunga o paglago ng mga binhing ipinunla natin sa lupa ng pag-iisip… Ang mga ideya… ay sumisibol, yumayabong, at lumalawak ang pananaw sa katagalan ng panahon. Ito ay nakakahalintulad ng isang binhing ipinunla na baling-araw ay lalaking isang puno.[11]

Para sa mas organisadong paghanap, sya man nagtao nin duwang lebel nin pampilosopiyang talakayan o pag-adal sa Pilipinas - Lebel pang-akademya (Academic Level) asin Lebel kan kadaklan (Grassroot Level). “Ang pampilosopiyang talakayan sa akademikong antas na siyang pinagkaka-abalahan ng mga pamantasan at mga dalubhasaan ay tumatalakay sa mga dayuhang tradisyon ng pilosopiya ayon maka-Griyegong pagpapakahulugan.”[12] Kun ilaladawan ini, makadayuhan an siring na pilosopiya asin ini pampapanas sana nin isip. “Sa nakararaming antas naman, ang pamimilosopiya ay nakatungod sa pilosopiya ng buhay ng mga Filipino na maaaninag sa kanilang mga kasabihan at salawikain, mga mito at leyenda o alamat, mga awitin, at mga tula.”[13] “The Filipino soul can be better gleaned from the prism of vernacular literature since it reflects grassroots thinking and living.”[14] Mas nangingibabaw igdi an katiripunan nin matatalinghagang o mga metaporikal na kasabihan na iyo an nagbubuo sa katutubong pilosopiya sa lebel kan kadaklan. Sa saiyang terminolohiya, ito ang tinatawag niyang diwa.[15]

Sa kadagdagan, ipinaliwanag nya na:

Long before the coming of the Spaniards, the inhabitants of these islands had manifested a Volksgeist in their myths and legends which, over the centuries, sharpened their belief in a deity, in an afterlife, and in the art of living. This folk spirit is primitive and indigenous; it is free from foreign influence, unsullied by foreign contact; it is preserved through myths and legends and handed down orally from generation to generation. This folk spirit remained in vigor despite the introduction of a new religion or a new technology or even a new philosophy.[16]

An paghahanap kan espiritung ini nangangaipo nin makuring pagbulatlat kan mga kaaraman na nagpoon pa kan suanoy na panahon. “Philosophers must look beneath the surface for this spirit, this sense of values, this motivating force which is not manifest on the periphery.”[17]

Lebel na Pang-Akademya asin an  mga Eskwelahang Pilosopiko sa Bikol

Kun gagamiton an lebel pang-akademya sa pilosopiyang Bikolano, mahihiling na dai man nagpapahuri an rehiyong Bikol. An pag-adal nin pilosopiya sa Bikol saro na man na maikokonsidera sa istorya kan pilosopiyang Bikolnon (o maski sabihon pang, pampapanas kan kaisipang Bikolnon). An mga pilosopiya na pinag-aadalan sa mga unibersidad asin kolehiyo iyo an mga sakop kan mga sanga nin pilosopiya arog kan lohika, pilosopiya nin tawo, pilosopiya kan suanoy, katahawan (o kadikloman), moderno asin an kontemporaryong panahon, pilosopiya kan Sirangan asin Sulnupan, pilosopiya nin mga indibidwal na pilosopo, epistemolohiya, kosmolohiya, hermeyutika, estitika, metapisika asin dakul pang iba na ordinaryo na sanang inaadalan sa kurso nin pilosopiya. An mga ini iyo an nagbubuo sa pilosopiya sa lebel pang-akademya kaya ngani dai na kaipuhan pang pagparapalawigon an orolay na ini nin huli ta ini mga partikular na pag-aadal sa mga kolehiyo. Alagad sa isyung ini, minamawot kan kagsiyasat na magsambit nin pira sa mga nangengenot na institusyon o unibersidad na nagtataguyod o nagtutukdo nin pilosopiya bilang kursong pang-akademya.[18] Ini nin huli sa panambitan na an mga ini magagamit sa mas pormal na pag-aanalisa kan kasaysayan nin pilosopiya sa Bikol. Dai mairirirong na an pag-adal nin pilosopiya sa Bikol nagsirang nin dakul na kaisipan nagging parti asin nagpabago man sa kasaysayan bako lang kan Bikol kundi pati kan bilog na nasyon. An pag-adal nin pilosopiya iyo minsan an nakakapabago nin disposisyon asin aplikasyon sa buhay. Kadugang pa kaini sa impluwensya kaini sa buhay nin tawo, ini mahalagang marhay sa pag-adal kan pilosopiya sa Bikol kun sain an mga indibidwal na paraisip an tatawan nin panahon. Sabi ngani ni Gripaldo manunungod sa pilosopiyang Filipino, “…in the history of the development of philosophy in the Philippines it is the most numerous of the Filipino philosophical writings.”[19]

Kadaklan na beses, kun sain may nag-aadal nin pilosopiya duman minatubo an mga kasuratang pilosopikal. Kun kaya, “a philosophical expository work written by a Filipino [o Bikolano] is Filipino philosophy [pilosopiyang Bikolnon] regardless of the subject matter.”[20] Ini nin huli ta:

If a native is grounded in his situation by virtue of his birth or nationality, then he is essentially bound to his culture and language. Even Andrew Gonzales (2001) in a recent article, “The role and contribution of the Thomisites to language education,” contends that the language which the Thomasites introduced to the Philippines has been localized or Filipinized to suit the Filipino human situation. Textbooks written in English for Filipino children ceased to used snows and apples as examples but used instead examples from local scenes. This is a matter in which Filipinos appropriate a foreign language by adapting it to the local situation. It has become Filipino English. 

A native Filipino grounded in his own culture and language (Filipino or Filipino English for that matter) carries with him/her a microcosmic culture that generally reflects the cultureiat-large. As such, his/her interpretation of a text will necessarily be colored by his/her own cultural horizon as it merges with the inherent cultural horizon of the text. The resulting fused horizon is therefore a Filipino point of view, at least theoretically be different from the French or German fused horizons (interpretations) of the same text especially when written in the native language. We are here shifting the criterion of classification from the original center (the subject matter) to the margin (nationality of the author).[21]

Para mahiling ini, dapat lang na tawan importansya an pagpoon kan pag-adal nin pilosopiya sa Bikol sa paagi nin pagbabalik-tanaw sa mga institusyong nagpatalubo kaini. Nangengenot sa listahan kan mga institusyong pang-akademya na nagtataguyod kan kursong pilosopiya iyo an Seminario Conciliar de Nueva Caceres[22] na Holy Rosary Seminary sa presenting panahon. Bilang pagtao nin partikularisasyon, mas tatawan nin doon an departamento nin kolehiyo kan nasabing seminaryo na pinangaranang Holy Rosary Minor Seminary na iyo an napapadalagan kan departamento nin pilosopiya.[23] An seminaryong ini nakahimo na nin

mga darakulang pangaran sa istorya bako sana kan rehiyon kundi pati kan bilog na nasyon.[24]

Sa presente, haros mga seminaryo an karaniwang nagtatao kan kursong pilosopiya igdi sa Bikol. Kabali sa mga ini[25] iyo an Mater Salutis College Seminary sa Sipi, Legaspi City, Our Lady of Peñafrancia Seminary (1945) asin Holy Family Center of Studies (1994) sa Sorsogon, asin an Holy Trinity College Seminary (1997) na kun sain iyo an ipinagmamalaking pinaggikanan kan kagsiyasat.

Pwera igdi, an pira pa sa mga unibersidad na nagtataguyod kan kurso nin pilosopiya iyo an Ateneo de Naga University[26] sa Naga City asin an Bicol University sa Legaspi City. Dagdag pa sa pilosopiya sa lebel pang-akademya kan Bikol iyo an iba pang mga unibersidad o institusyong pang-akademya na nagtutukdoo man nin nagkapirang sangay nin pilosopiya. Dai man masabing sarong kurso, nagpapaliwanag man sinda nin nagkapirang disiplina sa pilosopiya arog kan lohika asin pilosopiya nin tawo na nakakaaperkto man sa pag-iisip kan mga Bikolano. An mga ini nagpapabisto man kan nagkapirang kaisipang pilosopikal na iniambag kan mga bistadong pilosopo arog ninda Gabriel Marcel asin Edmund Husserl kun pag-aadalan an Eksistensyalismo asin Penomenolohiya sa pilosopiya nin tawo.

Lebel kan Kadaklan sa Pilosopiyang Bikolnon

           

An pilosopiya sa lebel kan kadaklan sa pilosopiyang Bikolnon sa pagsiyasat na ini mas pahihiwason an pag-orolay sa mga susunod na kapitulo. An mga ini naghahalat sana na bungkalon kan mga para-oma nin kaaraman sa bukid nin pilosopiya asin diwa kan masa sa Bikol. Sa pagbubungkal, kinakaipuhan an makuring pag-aanalisa kan mga nakatagong kaaraman na nag-uugat pa sa nakaagi. Mayong ibang kukuanan kaini kundi an mga kaaramang isina-tataramon asin ipinasa sa presenteng panahon kan Bikolano. Pwede man na ipinamana ini sa paagi nin tataramon o pasurat na paagi. Mayong ibang gigikanan an sadiring pilosopiya kundi an sadiring gibo mismo kan sadiring lahi.

            Saro sa magayon na obheto kan pag-adal kaini, pwera sa pagbisto sa kaisipan kan mga Bikolano, iyo na mahiling sa dapit na an Pilosopiyang Bikolnon bako na lang basta sabi-sabi kundi napag-aadalan na man sa mga unibersidad o kolehiyo sa mas halangkaw pang pagbisto igdi. Sa ibang sabi, obheto kaini na an pilosopiyang Bikolnon sa lebel kan kadaklan maging parti man kan pinag-aadalang pilosopiya sa lebel na pang-akademya.

            Alagad bago iyan, igwa man daw kaya na makukuang diwa sa lebel kan kadaklan na mga Bikolano? An kahapotan na iyan an pagbabasehan kan mga masunod na kapitulo.

---

[1] Emerita S. Quito, Prefasyo sa The Merging Philosophy of East and West (Manila: De La Salle University Press, 1991), 1.

[2] Emerita S. Quito, “Stucturalism and The Filipino Volksgeist”, Readings in the Philosophy of Person, 279.

[3] Cf. Quito, The Merging Philosophy of East and West, 1.

[4] Cf. Ibid., 23.

[5] Quito, “Structuralism and the Filipino Volksgeist”. 272.

[6] “It must be mentioned that long before the ancient Greeks formulated the word “philosophy,” the Indians had used darsana, which means “point of view,” and the Chinese sages taught a way of life and not philosophy in the Greek sense. What the Asian sages alluded to was a folk wisdom, a folk spirit or a Volksgeist, which was more appropriate than the term “philosophy.” Ibid., 278.

[7] Ibid., 279.

[8] Ibid., 278.

[9] Ensayklopidia ng Pilosopiya, s.v. “Pilosopiyang Filipino.”

[10] Quito, “A Filipino Volksgeist in Vernacular Literature”, 754-760, passim.

[11] Ensayklopidia ng Pilosopiya, s.v.“Pilosopiyang Filipino.”

[12] Ibid.

[13] Ibid.

[14] Quito, “A Filipino Volksgeist in Vernacular Literature”,755.

[15] Ensayklopidia ng Pilosopiya, s.v.“Pilosopiyang Filipino.”

[16] “Structuralism and the Filipino Volksgeist”. 278-279.

[17]  “A Filipino Volksgeist in Vernacular Literature,” 745.

[18] Kun sakali man na dai nasambitankan kagsiyasat an iba pang unibersidad o eskwelahan na nagtutukdo man nin pilosopiya bilang sarong kurso, mawot niya na maghangad nin pasensya asin pag-intindi.

[19] Rolando M. Gripaldo, “Is There a Filipino Philosophy?” Rolando M. Gripaldo, The Philosophical Landscape, 2^d ed. (Manila: Cover and Pages Corporation, 2005),  29.

[20] Ibid.

[21] Ibid.

[22] Kan 1865, kasabay kan pagrere-organisa nin panlaog na estruktura kan nasabing seminaryo, asin paglipat kan pamamayo kaini sa mga Vincentian Father, binuksan na man kan Diyosesis (Arkidiyosesis ngonyan) nin Caceres ang seminaryo bako lang sa mga gustong maging padi kundi pati sa mga laykong estudyante kan diyosesis para sa mas halangkaw na kalidad nin katolikong edukasyon. Ini an nagdara nin pagbabago sa institusyon tanganing maging seminaryo-kolehiyo. [Jose Rojas, The History of an Enduring Monument of the Bikol Church: The Holy Rosary Seminary of Nueva Caceres (Naga City: Archdiocese of Caceres.1994), 13-14.]

Bako sana an kalidad nin estudyante an nagpapaangat sa estado kan seminaryo, kundi pati an pagbisto igdi kan gobyerno sosog sa kurikulum na itinatao igdi na kabaing sa itinatao sa University of Santo Tomas. Kun maroromdoman, an UST iyo an nangengenot na institusyon na nagpoon kan pilosopiya sosog sa pag-aanalisang ginibo ni Alfredo Co na ibinilang nya sa early stage kan pormal na pag-adal kan pilosopiya sa nasyon na inaapod nya man na The Hispanic Philosophy Program. [“…[T]he Spaniards also brought the formal study of philosophy to this country…If it can be agreed that the University of Santo Tomas is the oldest University in the Philippines, and that its earliest program offerings were Theology and Philosophy in the country….During that period, the University of Santo Tomas was the premier educational institution and Thomism was the “be-all” and “and-all” of all philosophy. Philosophy was Thomism, and Thomism was philosophy.” Alfredo P. Co, “Doing Philosophy in the Philippines: 50 Years Ago and 50 Years from Now,” Karunungan 21 (2004): 5-6.] Maroromdoman pa na si Abulad man nagsabi na sa enot na kabtang kan kasaysayan nin pilosopiya sa nasyon, an pilosopiyang Tomista iyo an nagsosolo-solong pilosopiya sa nasyon na iyo an mayor na pinag-aadalan kaidto sa UST. (“We may divide the history of Filipino Philosophy, following our own national history, into two stages: colonial and indigenous. The colonial period passed through two phases. The first, the phase of Scholasticism,” kun sain Tomista an tanging pilosopiya. [Romualdo E. Abulad, “Contemporary Filipino Philosophy”, Karunungan 5 (1988): 2-4.]

Haros kabangang siglo, an seminaryong ini an naging sentro kan halangkaw na kalidad nin edukasyon sa Luzon, timog kan Manila. (Hali ki D. Abella sa saiyang Bikol Annals na sinubli ni Rojas, Ibid.,15.)

[23]Ang Holy Rosary Seminary nababanga sa tolong seminaryo; Holy Rosary Preparatory Seminary para sa enot na taon nin pormasyon kan naglalaog na aplikante, Holy Rosary  Minor Seminary para sa pilosopikong pag-adal, asin an Holy Rosary Major Seminary para sa pag-adal nin Teyolohiya.

[24] Igdi na man sa katotoohan nagtapos an mga sikat na alumnay, mga padi man o laykong propesyonal bako lang hali sa rehiyong Bikol kundi hali man sa Tayabas asin Batangas. (Hali ki D. Abella sa kanyang Bikol Annals na hiniram ni Rojas, Ibid., 15.) Kaiba sa mga ini sinda Jorge Barlin, enot na Pilipinong Obispo; Jose Ma. Panganiban, bayani kan nasyon asin katood asin kaibahan ni Rizal sa España; asin Pedro Sabido na nabisto sa larangan nin politika asin literatura. [Realubit, Bikols of the Philippines, 54.] Kaiba pa igdi an pito sa kinseng Bikolanong martir kun sain duwa an padi na iyo sinda Fr. Gabriel Prieto, asin Fr. Severino Diaz; asin limang layko na iyo sinda Leon H. Hernandez, Mariano Arana, Ramon Abella, Domingo Abella asin Tomas Prieto. [Para sa dagdag na inpormasyon manunungod sa mga natatanging alumnay kan Holy Rosary Seminary, maghiling sa akda ni Rojas, Appendix 2, 3 asin 4. Ibid.,128-145.]

[25] The Philippine Seminaries (Episcopal Commission on Seminaries, Catholic Bishop’s Conference of the Philippines - CBCP and Claretian Publication).

[26] An unibersidad na ini bistado sa pag-inisyar kan pagpapabisto kan pilosopiyang Bikolnon na pinonan ni Fr. Wilmer Joseph Tria. Ngonyan naisurat na an pinaenot na librong pilosopiko na nakasurat sa Bikol – an librong Ako asin an Kapwa ko: Pilosopiya nin Tawo. An kaaramang ipinahayag ni Fr. Tria pagtutuunan nin pansin sa ikatolong kapitulo kan pagsiyasat na ini. Si Fr. Tria man saro sa mga alumnay kan Holy Rosary Minor Seminary.