JOHANAN Papyrus: Metodolohiya Sosog Ki Timbreza (Tabang para sa Pilosopiyang Bikolnon)

Mga Metodolohiya nin Pagsiyasat

Kan Pilosopiyang Bikolnon

sa Tabang kan mga Ekspertong nangenot

sa Pilosopiyang Filipino

Paghanap nin Kahulugan

An mga Pilipino bilang mga nabubuhay na tawo nariribongan man sa kamisteryuhan kan buhay. Huli igdi sinda man minahapot asin minahanap nin kasimbagan. Minamawot man nindang maintindihan an pikakahulugan kan pagkayaon kan tawo igdi sa kinaban. Nasasabotan ninda an buhay bilang sarong dakulang problema na nangangaipo nin maninigong kasimbagan.[1] Sosog igdi:

…to philosophize means to search for meaning, and philosophy is understood as man’s intellectual search for the ultimate meaning of human existence. Ang pilosopiya ay isang pangkaisipang paghahanap ng katotohanan at ganap na kabuluhan ng kariyanang-tao.[2]

An mga ini minamawot nindang masimbagan tanganing mas mapadali an dalagan kan saindang paglakaw sa buhay. An paghahanap na ini sarong pangkaisipang paghahanap (intellectual quest) na nangangaipo nin hararom na paghorop-horop sa pangyayari sa buhay nin tawo. An paghahanap na ini iyo an inaapod na pilosopiya.[3] Ang pamimilosopiya sa madaling sabi iyo an “pagtatanong, pag-uusisa, at paghahanap ng kasagutan sa kahiwagaan ng pagiging tao.”[4]

Huli igdi, sa istriktong paagi, masasabi na an lambang indibidwal maapod na pilosopo huli ta sya mismo sarong problema sa saiyang sadiri na minangaipo nin kalinawan.[5] “Kung hindi dahil sa pag-iral ng tao, disin sana’y walang problema tungkol sa kabuluhan ng buhay. Ang problema ay umiral ang tao, kung kayat hindi maiiwasan ang mag-usisa at maghanap ng kasagutan sa kanyang sarili mismo.”[6]

Dahil dito, habang may tao sa mundo ay hindi maiiwasan ang mamilosopiya sapagkat ang tao mismo ay isang malaking problema sa kanyang sarili na nangangailangan ng kaukulang solusyon. Ang paghahanap na ito ng solusyon ang syang tinatawag na pilosopiya.[7]

An inaapod na problema igdi dai man nangangahulugan nin karautan kan tawo kundi pagiromdom na an buhay bako man lang basta-basta. Minangaipo man ini nin paghorop-horop pasiring sa danay asin makahulugan na pagkabuhay. An paghahanap kahulugan nangangahulugan man sana nin pagtao nin kahulugan sa buhay.

Ang pamimilosopiya o an philosophical inquiry igwa nin limang katangian. Ini igwa nin “freedom, intellectual openness, critical thinking, rationality, and endlessness”[8] sa paghahanap kan katotoohan asin kahulugan. An pilosopiya o katotoohan iyo an nagpapalaya sa tawo sa saiyang oryentasyong kultural na kadaklan na beses mayo naman nin halaga asin iyo pa lugod an nagiging rason kan saiyang dai pagtalubo.[9]

An pag-iisip man maapod na pilosopiya kun ini bukas sa manlain-lain asin bagong mga kaaraman manunungod sa buhay nin tawo. An pilosopiya sarong nagpapadagois na proseso kan pag-adal kan mga kaaraman na gikan pa sa naka-agi, sa ngonyan asin sa maabot pa. ini saro man na paagi nin pakikiheras kan mga ekspiryensya kan manlain-lain na tawo bako sana sa sadiring rona kundi maski sa iba pang parti kan kinaban. Orog na ini nin huli ta an pilosopiya man dai pa man enterong haman. Kinakaipuhan pa man nin mga isip na mapakaray kaini.[10]

Sosog ngani igdi, an pilosopiya kinakaipuhan sana na magtrabaho sa paagi nin rasyonal. Kinakaipuhan an pagtrabaho kan isip sa pag-inbestiga manunungod sa katotoohan. Mayong papel igdi an tsismis asin sabi-sabi sana. Kaya ngani, an pilosopiya minagamit nin mga metodolohiya para sa sistematiko asin madunong na paghanap. Alagad, dai man sinasabi igdi na an dai kayang abuton kan isip dai na totoo.[11] Igwa man giraray limitasyon an kakayahan kan isip.

Ang pamimilosopiya sarong panghabambuhay na aktibidad siring na ang buhay mina-atubang sa manlain-lain na sitwasyon kan buhay. Mantang an tawo dai nakukuntento sa mga partikular na kahulugan na saiyang nasusumpungan dai man sya mapundo sa pamimilosopiya.[12] Alagad sain baga mapundo an paghahanap na ini? Sosog igdi, sarong linya nin kaisipan an nadangog kan kagsiyasat sa sarong speaker an mawot nyang iwalat para paghorop-horopan: “An problema kan kinaban ngonyan iyo na an tawo minahanap nin mayong sagkod na kaogmahan sa mga bagay na igwang kasagkoran.”

Pilosopiya sa Buhay asin an Pilosopiya nin Buhay

Mahihiling na kanya-kanya an pilosopiya sa buhay kan kada tawo sosog sa saindang pagmate kan pagpapahalaga (sense

of values).”[13] Ordinaryo na, na kun hinahapot an manlain-lain na tawo manunungod sa saindang pilosopiya sa buhay, sigurado na manlain-lain man an saidang mga kasimbagan sosog sa saindang sadiring ekspiryensya (mga ekspiryensya sa nakaagi asin sa presente) sa konkretong buhay. Kun magkakaigwa man nin magkaparehong bulos nin mga tataramon manunugod sa pilosopiyang nasambitan, sigurado na may pagkakaiba man giraray sa relasyon kaini sa mga personal na buhay. “Kaya kung gaano karami ang tao ay gayon din karami ng pilosopiya nila sa buhay.”[14]

Ano man an pilosopiya nin buhay? Sosog ki Florentino Timbreza:

Ito ay nauukol sa pandaigdigang pananaw ng mga tao. Ang pilosopiya ng buhay ay isang malawakang pananaw hinggil sa kabuluhan ng buhay-tao sa daigdig. Sa ibang salita, ang pilosopiya ng buhay ng mga taong-bayan ay yaong kalipunan ng kanilang mga pananaw tungkol sa kalikasan ng buhay at kung papaano dapat mabuhay batay sa mga katotohanang nauukol sa buhay-tao at ang katayuan nito sa mundo. Habang ang mga tao’y pinag-iisipan at tinatarok ang kahiwagaan ng kariyanang-tao, sampu ng mga katanungang lumilitaw buhat sa kanilang pagninilay-nilay tungkol sa naturang kahiwagaan, ay laging may gumigitaw na mga sangkap ng pilosopiya ng buhay. Sa madaling-salita, ang huli ay hinulma ng dinamikong pakikibaka, pakikipagsapalaran, at pakikisalamuha ng mga taong-bayan sa kanilang kapaligiran at iba’t ibang kalagayang panlipunan, sampu ng kalikasang pambayolohiya na hinubog rin ng pangkasaysayang pagsulong.[15]

Sa halipot na tataramon, “ang pandaigdigang pananaw o ang pilosopiya ng buhay ay walang iba kundi ang kaalaman, pag-unawa, at paliwanag ng mga taong-bayan tungkol sa masalimuot at mahiwagang kalagayan ng buhay-tao.”[16] An pinaka-importanteng sangkap sa pilosopiya nin buhay, kun aanalisahon, mayong iba kundi an buhay asin kun pano mabuhay.

Duwang Kalakaran Manunungod sa Artikulasyon asin Pormalisasyon nin Pilosopiya

Kadukot kan metodolohiya sa pagsiyasat kan pilosopiyang Filipino, idinagdag pa ni Florentino Timbreza an duwang kalakaran manunungod sa artikulasyon asin pormalisasyon nin pilosopiya.

Bumanggit si Timbreza ng dalawang kalakaran tungkol sa artikulasyon at pormalisasyon ng pilosopiyang Filipino: ang kalakaran patungo sa katutubong pilosopiyang Filipino at ang kalakaran patungo sa pagsasakatutubo ng pilosopiyang Filipino. Ang katutubong pilosopiyang Filipino ay bubungkal sa masigasig na pagmumuni-muni sa kolektibong kamalayan ng mga taong-bayan na siyang pamanang-yaman ng lahing kayumanggi. Matutunghayan ito sa mga mito, at leyenda o alamat, tula, awitin, salawikain, at mga kawikaan ng mga mamamayan. Ang pagsasakatutubo naman ng pilosopiyang Filipino ay maisasagawa sa pamamagitan ng dalawang paraan: sa pamaraang endogenous (pangkalooban) at exegenous (panlabasan). Sa pamamagitan ng una, maaaring gumamit ng mga katutubong hugis-pag-iisip upang lalong maunawaan at maliwanagan ang mga dakilang ideyang pilosopiko. Tungkol naman sa huli ay maaaring humiram ng mga dakilang ideya ng mga batikang pantas upang lalong maipaliwanag ang mga katutubong sistemang pangkaisipan at mga pagpapahalaga, tulad ng pagpapaliwanag ng utang na loob sa konteksto ng imperatibong kategorikal ki Kant.[17]

Sosog pa sa saiya, "Noong simula pa lamang ay halos wala ni isang maniwala na mayroong pilosopiyang Pilipino sapagkat ang tinatalakay lamang sa akademya noong araw ay ang pag-iisip Kanluranin." [18]

Dahil dito hinamon niya ang kanyang sarili at pinangatawanang patunayan ang sumusunod na batayan: Una, kung ang pilosopiya ay nagmumula sa pagtataka na siyang sinabi nina Plato at Aristotle, nangangahulugan lamang na mayroon ding pilosopiyang Pilipino sapagkat marunong din naming mag-usisa at magtaka ang mga taumbayan.

Pangalawa, kung ang pilosopiya ay lumulutang mula sa karanasang-tao, na siyang itinuturo ng mga pantas eksistensiyalista at penomenologo, nangangahulugan ding mayroong pilosopiyang Pilipino sapagkat mayroon din namang karanasang Pilipino na kasindakila ng karanasan ng ibang mga tao sa mundo.

Pangatlo, kung ang pilosopiya ay nakapaloob sa kultura, na siyang natuklasan ng mga sosyologo at antropologo, ay tiyak ngang mayroong pilosopiyang Pilipino sapagkat mayroon din namang kulturang Pilipino na kasingyaman ng kultura ng ibang mga lahi.

At pang-apat, kung ang pag-iisip at ang wika ay magkakabit pagkat ang wika ay siyang tagadala ng pag-iisip, na siyang iginigiit ng mga dalubwika, hindi nga maipagkakailang mayroong kaisipang Filipino sapagkat mayroon din namang wikang Filipino na kasingganda ng mga wika ng ibang mga tao sa daigdig. Samakatuwid, hindi na kailangang maging Pranses o Amerikano, hindi na kailangang marunong ng Ingles o Aleman upang mamilosopiya. Sapat na ang maging tao na may katutubong karanasan, sariling kultura at sariling wika.[19]

“Matutunghayan sa tunay na buhay ang pilosopiya ng mga taong bayan sapagkat sila ay kumikilos, umaasta at nangangatwiran sang-ayon sa kanilang mga pagpapahalaga sa buhay, sang-ayon sa kanilang paniniwala sa buhay at ang mga ito ang ika nga’y bumubuo sa kanilang pilosopiya kaya tama na makiisa sa kanilang buhay ang pilosopiya nila.”[20] Kaya sa paliwanag nin Timbreza, dai pwedeng pagsuwayon an buhay asin an pilosopiya. Kun kaya, mahahanap man an pilosopiya sa buhay mismo kan tawo bilang mga yaon na nabubuhay sa kinaban nin mga yaon.

[1] Cf. Florentino T. Timbreza, Quest for Meaning: Philosophy Made Easy For Filipinos, xiii.

[2] Ibid.

[3] Cf. Ibid.

[4] Florentino T. Timbreza, Paghahanap ng Kabuluhan (Maynila, Pilipinas: De La Salle University Press, Inc., 2002), ix

[5] Cf. Timbreza, Quest for Meaning: Philosophy Made Easy For Filipinos, xiii.

[6] Timbreza, Paghahanap ng Kabuluhan, ix.

[7] Ibid., xvi.

[8] Timbreza, Quest for Meaning, xv.

[9] Cf. Ibid.

[10] Cf. Ibid., xvi-xvii.

[11] Cf. Ibid., xviii-xix.

[12] Cf. Ibid., xx-xxi.

[13] Cf. Florentino T. Timbreza, “Pilosopiya ng Buhay ng mga Filipino,” Karunungan: A Journal of Philosophy 20, 262.

[14] Ibid.

[15] Ibid.

[16] Ibid., 262-263.

[17] Quito, et.al., eds., Ensayklopidiya ng Pilosopiya, s.v. “Pilosopiyang Filipino.”

[18] Kristine Ann M. Velasco, Kampeon ng Filipino (Halaw mula sa talumpating binigkas ni Prof. Florentino Timbreza sa Kabayan Gawad Guro 2002).

[19] Ibid.

[20] Florentino T. Timbreza, pakikipag-olay na ginibo ni Sedney Vibar Monzon, transkripsyon. Monzon, Ang Hugis ng Kaisipang Kayumanggi ay Pilosopiyang Pilipino ayon kay Florentino Timbreza., 138.