Surbey nin Metodolohiya sa Paghanap kan Pilosopiyang Bikolnon (Introduksyon)

“Philosophy is life, and life is philosophy.”[1] “Maaari nating sabihin na ang tunay na pilosopiya ay siya na ring “buhay”. Kung ang pilosopiya ay hindi tayo matuturuang mabuhay o mamatay sa karapat-dapat na paraan, ang pilosopiyang ito ay tumiwalag sa tunay nitong pakay.”[2] An pilosopiya kadaklan na beses minasadol patungkol sa buhay. Kaya ngani may mga naghahapot minsan: Ano an pilosopiya mo sa buhay? An komon na tawo dai man masimbag gamit an mga kaisipan na iniambag sa kasaysayan kan pilosopiya arog mananggad nina Sokrates, Platon, Aristoteles, San Agustin, Santo Tomas de Aquino, Renee Descartes o kaya ni Immanuel Kant. Dai man sinda pwedeng asahan na masimbag na nagpapaliwanag kan mga kaisipang empiritista ni John Locke o penomenolohikal ni Edmund Husserl. Kundi, sinda naggagamit kan mga kaaramang pang-masa orog na ang mga salawikain. Halimbawa, kun para-oma an saimong hinapot, pwede syang magsimbag na an pilosopiya niya sa buhay: “Sa tanuman nin hugakon, kadakul hihilamunon.”

Sinda kaya napapasala lang kan pagkasabot sa  pilosopiya? O baka yaon mismo sa sainda an tunay na pilosopiya? Pwede ngani, pilosopiya talaga nin buhay an kapot ninda. Kun tatawan nin importansya an tataramon na pilosopiya asin buhay, tibaad yaon mananggad sainda an totoong pilosopiya. Tibaad ngani ito pilosopiya ta gikan sinda sa sadiring ekspiryensya sa kinaban o kapalibotan na saindang kinabibilangan. Nabuo sa isipan ninda an sarong pananaw na konkreto lalo pa kun an buhay an tatawan nin makuring doon ta an mga pananaw na saindang napaghohorop-horopan tinatawan ninda nin gibo. Tibaad mauyon an kadaklan kun sabihon na an pilosopiya paggibo man.  An tataramong nasambitan bako pa mang  konklusyon kundi pampabuhay sana kan pag-iisip asin pagtao nin importansya sa saindang mga ordinaryong kaaraman.

An pagsiyasat na ini ginibo tanganing hanapon asin  madukhay an mga nakatagong kaaraman kan mga Bikolano. Alagad pano ini gigibuhon? Ano an mga metodolohiya an pwedeng gamiton sa siring na pagsiyasat?

Ipapaliwanag kan kagsiyasat an mga paagi o metodo na ginamit sa pagsiyasat kan pilosopiyang Pilipino kaiba man an dikit na pag-introdyusar sa mga piling Pilipinong batikang maestro asin maestra sa pilosopiya na iyo an mga nagpabisto kan nasambitang sadiring pilosopiya. Kaiba

sa mga ini iyo sinda Manuel Dy,[3] Ramon Reyes,[4] Leonardo Mercado, S.V.D.,[5] Florentino Timbreza[6] asin Emerita Quito,[7]

            Asin siring man, huli ta ini pag-adal kan pilosopiyang Bikolnon, dai man pwedeng mahali sa listahan an pangaran kan saro man na batikan na maestro sa pilosopiya digdi sa Bikol na nag-intrudyusar asin magtyagang nagpapatalubo pa kan pilosopiyang sadiri. Pinabisto man sa surat na ini an sarong Bikolano na nagngangaran Wilmer Joseph Tria[8] na nabisto sa pagtukdo kan Pilosopiya nin Tawo sa Bikolnon na paagi asin nagpapoon kan metapisikang Bikolnon.

---

[1] Florentino T. Timbreza, pakikipag-olay na ginibo ni Sedney Vibar Monzon, 16 Mayo 2006, Manila, transkripsyon. Departamento nin Pilosopiya sa Unibersidad kan De La Salle sa Manila. Makukua an transkripsyon sa Sedney Vibar Monzon, “Ang Hugis ng Kaisipang Kayumanggi ay Pilosopiyang Pilipino ayon kay Florentino Timbreza” (A.B. Philosophy thesis, Holy Trinity College Seminary. Labo, Camarines Norte, 2006), 141. Makukua man sa libro ni Cf. Florentino T. Timbreza, Quest for Meaning: Philosophy Made Easy For Filipinos (Quezon City, Philippines: New Day Publishers, 2000), xx.

[2] Emerita S. Quito, Ang Pilosopiya sa Diwang Pilipino (Pilipinas: United Publishing Co., Inc., 1972), 111.

[3] Si Manuel Dy, Jr. paratukdo sa Ateneo de Manila University. Sa panahon kan pagpapakadalubhasa kan mga nagkapirang Pilipinong iskolar sa pilosopiya, sya man nag-adal nin tolong bulan sa Chinese University sa Hongkong kan taon 1978. Cf. Alfredo P. Co, “Doing Philosophy in the Philippines: 50 Years Ago and 50 Years from Now,” Karunungan: A Journal of Philosophy 21, (2004): 8.

[4] Si Ramon C. Reyes sarong paratukdo sa Ateneo de Manila University. Haros kasabay ni Emerita S. Quito, nagpakadalubhasa sya sa pilosopiya ni Hegel sa Universite Catolique de Louvain sa Belgium. Cf. Ibid., 7.

[5] Si Rev. Fr. Leonardo N. Mercado sarong pading myembro kan Society of the Divine Word (SVD). Saro sya sa mga nagtapos sa University of Santo Tomas na nag-organisa kan Philosophy Circle of the Philippines kan taon 1972. Cf. Ibid.,1. Sya bistado sa pagsurat manunungod sa loob-buut-nakem kan mga Pilipino. Sa katunayan “[he] has pioneered in the study of Filipino Thought.” Leonardo N. Mercado, Elements of Filipino Philosophy (Tacloban City, Philippines: Divine Word University Publications, 1976).

[6] “Si Florentino T. Timbreza ay nagtapos ng doktorado ng pilosopiya sa Pamantasan ng Santo Tomas. Si Timbreza ay marami nang naisulat at nailimbag tungkol sa pilosopiya ng Filipinas o Filipino philosophy.” Makukua sa pinakahuring pahina kan Ensayklopidiya ng Pilosopiya na igwang titulong “Ang Mga May Akda”.

“Dr. Florentino T. Timbreza is a full professor of philosophy, a university fellow, and a chairholder of philosophy and letters at the De La Salle University, Taft Avenue, Manila.

Timbreza was the first to write a dissertation in Filipino for a doctorate in philosophy; the first to write a book titled, Pilosopiyang Pilipino. He also made the first and only Filipino translation of the Tao Te Ching, one of China’s great contributions to world literature, philosophy, and religion. Florentino T. Timbreza, Quest for Meaning: Philosophy Made Easy for Filipinos (Quezon City, Philippines: New Day Publishers, 2000).

[7] “Emerita S. Quito is no doubt the most important philosopher in the Philippines today. She will most likely be remembered in the future as the Filipino Socrates. Standing at a crucial threshold, she marks the end of the infantile gropings of the earlier philosophers and provides ample direction to future thinkers. Romualdo E. Abulad, Introduksyon sa A Life of Philosophy: Selected Works (1965-1988) of Emerita S. Quito (Manila, Philippines: De La Salle University Press, 1990), iii. Nagtapos sya nin pilosopiya sa University of Santo Tomas. Sya nagpakadalubhasa manunungod sa kaisipan ni Louie Lavelle sa Universite de Fribourg sa Switzerland kan taon 1965. Sya an pinaka-enot na presidente kan Philippine Academy of Philosophical Research. Pinangenotan nya an pagtukdo nin pilosopiya sa Filipino, enot sa UST asin nagsunod sa De La Salle University kan sya naging pamayo kan pilosopiya igdi. Cf. Alfredo P. Co, “Doing Philosophy in the Philippines: 50 Years Ago and 50 Years from Now,” 7-9.

[8] Si Rev. Fr. Wilmer Joseph Tria sarong paratukdo nin pilosopiya sa Ateneo de Naga University asin sa Holy Rosary Minor Seminary. Nagtapos sya nin doktorado sa pilosopiya sa Pontifica Studiorum Universitas A S. Thoma AQ. In Urbe, Facultas Philosophiae (Angelicum, Rome). Hingowa: The Holy Rosary Seminary Journal VII, no. 1 (October 2002): 149. Saro syang padi kan Arkidiyosesis nin Caceres. Sya an enot na nagsurat nin pilosopiya sa sadiring tataramon na pinamagatan nyang Ako asin an Kapwa Ko. Nangenot sya sa pagpabisto asin pagpatalubo kan pilosopiyang Bikolnon.