An Lokal na Paghanap nin Pilosopiya kan mga Bikolano

Sarong makahulugan na trabaho an pag-adal kan kaisipan kan sadiring rehiyon. Ini magtataong onra bako orog sa lugar mismo kundi sa mga nag-eerok igdi poon pa sa suanoy na panahon hanggang ngonyan.

Ini paghahanap na lokal ta sisiyasaton an mga kaisipan sa sarong sadit asin sadiring lugar. Alagad dai gustong sabihon ini lokal na pilosopiya. Ini lokal na paghahanap alagad kaaramang igwa nin pangkangabsan na halaga an bubusision.

Siisay baga an makakapagsabi na mayo nin pilosopiya an Bikol orog na kun nasa laog man ini kan kontekstong Bikolnon? O siisay kaya an makakapagsabi na an iba sana an ultimong kagkapot kan inaapod na pilosopiya? Magtaas na orog nin kamot an nag-aako kaini.

Pakitandaan, sabi ni Custodio, “…that there is not a single culture which is perfect.”[1] Gabos igwang kakulangan. Nag-ayon igdi si Ibana sa pagsabi na, “…no single culture can have the monopoly of the meaning of humanity; so too, we Bicolanos, are well aware of our indebtednesas to our vast historical and cultural heritage.”[2] Idinagdag nya pa, “Significant aspects of humanity are disclosed and realized precisely from the standpoint of particular regions by virtue of their historical and geographical contingences.”[3] An mga agi-agi asin kultura na mismo an magsasabi asin magsasaysay kan pilosopiya kan Bikol na magiging dakulang ambag man kaini sa istorya kan pilosopiya sa bilog na kinaban.

Dai man boot sabihon na an Bikol bilang probinsya, bakong arog kan mga darakulang syudad na mabilis an progreso nin pag-asenso, mayo nang saysay na pag-adalan pa an saindang mga konotatibang kaaraman. An mga probinsya sa katotoohan mas mayayaman pa sa kaaraman na masasabing puro pa o dai pang gayo naiimpluwensyahan kan mga tagaluwas. Sa katotoohan, “In the province, writers capture the folkspirit, since provincial life is comparatively purer than life in the city.”[4]

An pagsiyasat na ini dai man nagpopoon sa mayo kaya ano man na gigibuhon igdi bako man talagang bago kundi pagdukhay sana sa yaon na man na kaisipan. Sabi ngani ni Fr. Tria na, “…kadto pa igwa nang pilosopiyang Bikolnon. Dai ta lang aram kun noarin ini marerekognisar na talagang pilosopiya na nigrerespeto nin ibang nasyon, nin ibang banwaan.”[5] Dagdag pa an sinabi kan kaklase nya asin katood na si Jove Jim S. Aguas manunungod sa saiyang sinurat na repleksyon sa Yaon asin Dasein bilang parti kan pilosopiyang Bikolnon na:

These discussions are not intended to create a Bikol philosophy, in the sense that we have to start from scratch and build an entirely new philosophy. In the first place philosophy is already rooted in our culture and consciousness, and what we need to do is let this come out in the open and be recognized, through systematic discussions.[6]

Kaya an kagsiyasat, arog kan mga naenot nang nagpolbar, makalot man sa daga nin Bikolandia tanganing maghanap kan burabod nin kaaraman na papaboloson bako lang sa sadiring rona kundi pati sa kataraid kaini. Asin siisay pa baga kaini an maggibo kundi mga Bikolano mismo.

---

[1] Lourdes J. Custodio, Ph.D., Select Readings: Philosophy of Education, Cultures and Values, 189.

[2] Ranier R.A. Ibana, “Towards a Bicolano Philosophical Research Program”, 307.

[3] Ibid., 309.

[4] Emerita S. Quito, “A Filipino Volksgeist in Vernacular Literature”, Romualdo Abulad, et.al., ed., A Life of Philosophy: Selected Works (1965-1988) of Emerita S. Quito, 755.

[5] Wilmer Joseph Tria, pakikipag-olay na ginibo kan kagsityasat.

[6] Jove Jim S. Aguas, “The Dasein and Yaon: Preliminary Reflections”, Hingowa: The Holy Rosary Seminary Journal IX, no. 1 (October 2003): 129.