PILOSOPIYA NIN BUHAY KAN MGA BIKOLANO (ABSTRAK)

Kagsiyasat: Arjanmar Hernandez Rebeta

Adbaysor: Rev. Fr. Augusto Jesus B. Angeles, S.T.B., M.A., P.D.

Pangaduwang Parasuri: Rev. Fr. Mario Echano

Moderaytor: Rev. Fr. Neil Leo Sureta

Akademya: Holy Trinity College Seminary

Lugar: Bautista, Labo, Camarines Norte 4604

Petsa: Enero 9, 2008

Oras: 5:30 – 5:50 PM

        

         Dios Marhay na Hapon sa saindo gabos na yaon!!!

            Igwa daw baga nin pilosopiyang Bikolnon?

            Sosog igdi, minawot kong mahimo an suraton na ini tanganing ipahayag an pagkayaon kan pilosopiyang Bikolnon. Hinimo ko na masimbagan an mga siring na kahapotan: Igwa daw mananggad nin pilosopiyang Bikolnon? Igwa daw pilosopiya nin buhay an mga Bikolano? Pano asin sain ini makukua? Anong pilosopiya nin buhay an makukua sa lingwahe, literature, kasabihan, tradisyonal na kaugalian asin pagtubod kan mga Bikolano?

Naghanap ako nin mga metodolohiya na magagamit ko sa pagsiyasat na ini. Nakua ko an mga ginamit kan mga batikan na mga maestro asin maestra sa pilosopiya sa nasyon asin mismong igdi sa Bikol. Sinasabi ni Dr. Manuel Dy, Jr. na basta igwa nin kasaysayan asin ekspiryensya an sarong lahi posible man makua igdi an saindang sadiring pilosopiya. Kadaklan na beses ini naitala na sa saindang mga literatura arog kan alamat, kanta, patotodon, ritwal, epiko, salawikain, asin iba pa. Sa terminolohiya ni Dr. Ramon Reyes inaapod nya ining vital thought. Pinasarig pa ini ni Dr. Florentino Timbreza sa pag-apod kaini bilang mga katutubong pilosopiya. An mga ini burabod kan pilosopiya nin buhay kan masa. Sa terminolohiya ni Dr. Emerita Quito ini iyo an inaapood nyang volkgeist o diwa o kalag o an pilosopiya sa lebel kan kadaklan na tawo. An mga pananaw sa buhay kan mga katutubong lahi inilaag ninda sa mga literatura sa tabang man kan lingwahe. Huli kaini, maninigo sana na dai ipagpasipara an importansya kan satuyang sadiring tataramon ta an mga ini nagbabados kan kaaraman na totoong magpapahayag man kan sadiring kaisipan. Igdi masasabotan kun tano ta si Fr. Leonardo Mercado nagmaigot na pag-adalan an lingwahe kan nasyon tanganing mahanap an pilosopiya kan Pilipino sa paagi kan metalingwistikong pag-analisa. Katakod kaini, iminungkahi man ni Fr. Wilmer Joseph Tria an pag-adal kan konotatibong tataramon kan Bikol tanganing magumsa asin makua an lipotok kan pilosopiyang Bikolnon na igwa nin pangkagabsan na importansya. Dagdag pa nya, mas orog ining progresibo kun gagamiton man an sadiring tataramon sa pagpaliwanag ta an pagtalubo nin lingwahe pagtalubo man kan pagkasabot. Dagdag pa sa paghahanap na ini, iyo an pagsiyasat na penomenolohikal kun sain pagtutungkusan an kaugalian asin pagtubod kan mga tawo. An siring na mga bagay iyo an minapahayag kan saindang mga pagpapahalaga sa buhay na iyo man an saindang basehan kan pagkabuhay asin mismo kan pananaw ninda sa buhay.

Sosog sa mga nasambitan na metodolohiya, matyaga kong hinaranap an mga inaapod na burabod nin pilosopiya. Enot kong tinawan nin pag-adal an pinonan nang pagpahayag ni Fr. Tria manunungod sa konsepto kan yaon asin kan iba pang tataramong konotatiba kan Bikol. Kabali pa sa mga nakua ko iyo an tataramon na boot, gurang, uragon, epiko nin Ibálong, mga osipon, an mga kantang “Sarung Banggi” asin “Si Nanay, Si Tatay”, mga kasabihan Bikolnon, an relihiyon asin pagtubod, asin an mga tradisyonal na kaugalian. An mga ini, pinagtungkusan ko tanganing saraon an pilosopiya nin buhay kan mga Bikolano. Sabi ngani ni Dr. Reyes na an kinakaipuhan sana igdi iyo an pag-aanalisa, pagpapakaray, pagrarason, pagtuyaw o pagkritiko asin paghorop-horop sa mawot ipasabot kan satong kamagurangan. Ini iyo an inaapod nyang reflexive thought.

Dai kamo magngalas kun an pilosopiyang sakong ipinapahayag dai man masyadong harararom bakong arog kan pilosopiya kan Sulnupan. An pilosopiya nin buhay kan mga Bikolano sarong praktikal na klase arog kan pilosopiya kan mga Pilipino ta ini nakalaog sa istruktura kan pilosopiya nin Sirangan kun sain an paagi nin pag-iisip kasaro sana kan paagi nin pagkabuhay.

Kaya kun kamo mahapot giraray, igwa daw pilosopiyang Bikolnon? Igwa ta igwa man nin mga Bikolano na iyo an nagtanom kan kadunungan asin pananaw ninda sa buhay asin kinaban sa sadiri nindang daga. An partikular na kinamumugtakan kan mga Bikolano iyo an nagpalain asin nagmukna kan inaapod na pilosopiyang Bikolnon. Mawot sana kaining ipasabot na hanggang igwang Bikolanong nag-iisip o namimilosopiya sa kontekstong Bikolnon, yaon man an pilosopiyang Bikolnon.

Dai pa man tapos an sakong pagtindog asin pagpahayag igdi sa saindong atubang, mawot ko nang ipaabot an sakong pasasalamat… Dios Mabalos saindo gabos!!!

Ngonyan po, andam na ako sa pagdangog, pag-ako asin pag-analisa kan saindong mga madudunong na pagtuyaw, rekomendasyon asin suhesyon. Andam na man ako na simbagon an saindong mga kahapotan manunungod sa pilosopiya nin buhay kan mga Bikolano.